Witamina A – niezbędny składnik odżywczy

Uznawana za jedną z najwcześniej odkrytych witamin. Skutki jej niedoboru znane były już ludziom żyjącym w czasach starożytnych. Mowa o witaminie A. Jej obecność w ludzkim organizmie uznawana jest za niezwykle istotną. To właśnie jej poświęcimy dzisiejszy artykuł. Witamina A zaliczana jest do związków organicznych, w których składzie odnajdziemy nie jeden, a kilka związków należących do grupy retinoidów. Wyróżniamy dwa źródła jej pochodzenia, roślinne oraz zwierzęce. Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wielu procesów zachodzących w ludzkim organizmie. Dlaczego ludzki organizm potrzebuje witaminy A? Jakie skutki wywołuje jej niedobór? Co powoduje jej nadmiar? Co zrobić, aby jej ilość w organizmie zawsze była właściwa? Lektura poniższego artykułu uzmysłowi Ci, jak działa witamina A i dlaczego jest tak ważna.

Czym jest witamina A ?

W skład witaminy A wchodzi grupa organicznych związków chemicznych, należących do grupy retinoidów. Jeśli chodzi o jej nazewnictwo, występuje ich kilka. Mówiąc o witaminie A, której źródłem są produkty roślinne, posługujemy się nazwą beta-karoten lub prowitamina A. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z witaminą A pochodzenia zwierzęcego mamy do czynienia z retinolem. Retinol występuje także w organizmie ludzkim. Miejscem magazynowania witaminy A w organizmie jest wątroba. Spore jej ilości znajdziemy również w tkance tłuszczowej. Co ciekawe, wątroba ma umiejętność przekształcenia prowitaminy A do postaci retinolu. Witamina ta jest rozpuszczalna w tłuszczach. Organizm doskonale sobie radzi z jej przyswajaniem. Co w konsekwencji prowadzi do wystąpienia niewielkiego ryzyka związanego z powstaniem jej niedoboru. Zjawisko to jest jednak możliwe. Istnieje jednak duże ryzyko zgromadzenia jej w organizmie w zbyt dużych ilościach. Dlatego tak ważne jest, aby regularnie poddawać kontroli jej ilości w organizmie.

Wpływ witaminy A na organizm człowieka.

Obecność witaminy A w organizmie człowieka odpowiedzialna jest za regulacje wielu procesów w nim zachodzących. Jej prawidłowy poziom w organizmie przyczynia się do poprawy widzenia. Jest odpowiedzialna za przyśpieszenie regeneracji komórek, a także sprzyja ich wzrostowi. Witamina A wzmacnia układ immunologiczny, co w konsekwencji prowadzi do zwalczania przez nią drobnoustrojów chorobotwórczych. Witamina ta posiada także właściwości antynowotworowe. Bierze również aktywny udział w syntezie białek. Wywiera także nieoceniony wpływ na kondycję skóry, włosów i paznokci. Kilka właściwości witaminy A, ze względu na szczególne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, zasługuje na szersze omówienie. Zostało to przedstawione poniżej.

Rola witaminy A w profilaktyce nowotworowej 11

Dieta bogata w produkty zawierające w swoim składzie witaminę A, zmniejsza ryzyko występowania chorób nowotworowych. W szczególności raka jelita grubego, piersi, płuc oraz prostaty, a także raka skóry. Dzieje się tak ze względu na posiadane przez nią właściwości, które wspierają prawidłowy wzrost komórek. Wpływa również na to fakt, że jej prawidłowy poziom w organizmie wpływa, na przyśpieszenie ich regeneracji. Dzięki temu, komórki nowotworowe występujące w organizmie nie mają odpowiednich warunków do mnożenia. W dużym stopniu pomaga to uchronić organizm przed wystąpieniem choroby nowotworowej. ^1,2

Rola witaminy A w procesie poprawy widzenia

W celu wyjaśnienia, jaką rolę spełnia witamina A w procesie poprawy widzenia, musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest rodopsyna? Rodopsyna to nic innego jak barwnik wzrokowy, który występuje w siatkówce oka. Barwnik ten odpowiedzialny jest za prawidłowe widzenie. Obecność witamina A w organizmie wspiera regeneracje rodopsyny. Konsekwencją braku odpowiedniej jej regeneracji jest występowanie schorzenia znanego jako kurza ślepota, czyli potocznie mówiąc ślepota zmierzchowa. Co więcej, witamina A korzystnie wpływa na ostrość widzenia. Dodatkowo w znacznym stopniu opóźnia poziom starzenia się wzroku. ^3,4

Rola Witamina A w przemyśle kosmetycznym 10

Udowodniono, że witamina A posiada szereg właściwości chętnie wykorzystywanych w przemyśle kosmetycznym. Wspiera organizm w walce z objawami starzenia się skóry. Znana jest również ze swoich właściwości regenerujących, a także przeciwzmarszczkowych. W związku z tym często można ją spotkać w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji skóry twarzy i ciała. Witamina A zwiększa także wytwarzanie podstawowych budulców skóry, czyli kolagenu i elastyny. Kosmetyki z witaminą A w skłądzie, sprawdzą się świetnie u osób zmagających się z atopią, a także egzemą. Zmniejsza bowiem jej suchość i pomaga w jej regeneracji. Kosmetyki z witaminą A świetnie niwelują obecność blizn potrądzikowych oraz przebarwień skóry. Do także doskonały filtr przeciwsłoneczny ⁵

Zalecana dzienna dawka spożycia witaminy A 6

To ile witaminy A wraz z pożywieniem należy dostarczyć do organizmu, uzależnione jest od wielu czynników. Chcąc określić to w prawidłowy sposób, należy wziąć pod uwagę m.in. płeć oraz wiek. U kobiet należy poddać rozważeniu to czy jest np. w ciąży lub, czy karmi piersią. Zapotrzebowanie organizmu na witaminę A zwiększa się także w przypadku występowania niektórych chorób. Poniżej przedstawione wartości przedstawiają zalecane jej dzienne spożycie w celu pokrycia ustalonego zapotrzebowania organizmu. Dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę A przedstawia się następująco:

Źródło: opracowanie własne

Źródło witaminy A 3, 4

Występują dwa główne źródła witaminy A, którą wraz z pożywieniem dostarczamy do organizmu. Wyróżniamy witaminę A pochodzenia zwierzęcego oraz tą pochodzenia roślinnego. Największą ilość witaminy A dostarczymy do organizmu, spożywając tran, wątrobę i inne podroby, słodkie ziemniaki, marchew, jarmuż, szpinak oraz dynie.

Bezpiecznym dla nas sposobem dostarczania do organizmu witaminy A jest spożywanie produktów pochodzenia roślinnego. Dostarczona do organizmu prowitamina A jest przekształcana w wątrobie do postaci retinolu. Organizm nie może jej wytworzyć w większej ilości, niż wynosi jego zapotrzebowanie. Dlatego, witamina A dostarczana do organizmu ze źródła roślinnego nie może zostać przedawkowana.

Doskonałe źródło witaminy A pochodzenia roślinnego oprócz tych, które zostały już wymienione, stanowią takie warzywa jak: boćwina, pomidory, morele, śliwki oraz wszystkie warzywa zielone.

Nadal jednak najlepszym jej źródłem są produkty odzwierzęce, o czym zostało już wspomniane. Doskonałym źródłem witaminy A są także sery, szczególnie te dojrzewające, a ponadto: jajka, masło, margaryna, tuńczyk, prztwory mleczne oraz pieczywo.

Pamiętajmy, że spożywanie produktów będących cennym źródłem witaminy A wykazują o wiele lepszą przyswajalność, niż te dostarczane do organizmu poprzez suplementacje.

Co wspomaga, a co ogranicza działanie witaminy A?

Obecność w diecie składników mineralnych takich jak: selen, cynk i witamina E, wspomaga działanie witaminy A w organizmie. Cynk wspomaga jej transport a selen i witamina E zwiększa jej skuteczność. Szczególną uwagę na właściwą podaż witaminy E powinny zwrócić osoby, które posiłkują się jej suplementacją i to w dużych dawkach.

Istnieją również substancje, które hamują proces wchłaniania witaminy A do organizmu. Zaliczamy do nich doustną antykoncepcję, metotresat, leki obniżające cholesterol (w szczególności te, które pobudzają wydzielanie żółci). Wymienić tu należy także alkohol oraz dym tytoniowy.

Objawy niedoboru witaminy A 1, 2, 3, 4

Występuje kilka grup osób, które w szczególności narażone są na wystąpienie niedoboru witaminy A. Wymienić tu można: kobiety w ciązy, osoby starsze, a także osoby prowadzące siedzący tryb życia, palące, a także nadużywające spożywania alkoholu.

W przypadku niedoboru witaminy A w naszym organizmie występują specyficzne objawy.

• pogorszenie kondycji włosów i paznokci – paznokcie stają się kruche i łamliwe, włosy przesuszone, łamliwe;
• pogorszenie kondycji skóry – szorstka skóra, pojawienie się trądzika i wyprysków na skórze twarzy, nieznanego pochodzenia wysypka na ciele;
• zaburzenia łaknienia – znacząco zmniejszony lub całkowity brak apetytu;
• ciągłe uczucie zmęczenia;
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego – tendencja do występowania biegunek;
• osłabienie układu odpornościowego;
• suchość rogówki oka,
• zaburzenia widzenia,
• zaburzenia miesiączkowania,
• problemy z zajściem w ciąże u kobiet,
• zahamowanie wzrostu,
• dzwonienie w uszach u starszych osób.

Jakie są przyczyny niedoboru witaminy A? 1, 2, 3, 4

Witaminę A do organizmu dostarczamy za pomocą pożywienia. W związku z tym główną przyczyną występowania jej niedoboru jest źle skomponowana dieta. Możemy wymienić tu także  zaburzenia, które wywołują problem z jej wchłanianiem do organizmu. W praktyce oznacza to, że niedobór witaminy A może wynikać ze stosowania diety ubogiej w pokarmy będące jej źródłem. Jej niedobór może być również skutkiem ogólnego niedożywienia organizmu, będącego konsekwencją występowania zaburzeń odżywiania. Niedobór witaminy A można zaobserwować również w sytuacji, gdy występuje zwiększone zapotrzebowanie organizmu na tę witaminę.

Za niedobór witaminy A mogą być także odpowiedzialne pewne czynniki, których występowanie wpływa na  jej dostarczanie do organizmu, wchłanianie, a także metabolizm. Sprzyja temu występowanie niedoboru pewnych związków organicznych np. cynku lub żelaza.  Witamina A należy do związków rozpuszczalnych w tłuszczach. Dlatego choroby upośledzające trawienie i wchłanianie tłuszczów przyczyniają się do występowania jej niedoboru w organizmie. Do tego typu chorób zaliczamy: celiakie, niewydolność trzustki, choroby jelit oraz kamicę żółciową.

Jak rozpoznać niedobór witaminy A?

W przypadku wystąpienia objawów sugerujących możliwość występowania niedoboru witaminy A należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. W celu potwierdzenia diagnozy lekarz zleci wykonanie stosownych badań. Ważne jest również określenie przyczyny występowania niedoboru, a także określenie występowania ewentualnych współistniejących zaburzeń. W tym celu analizie zostaje poddana próbka krwi żylnej.

W celu określenia poziomu witaminy A w organizmie lekarz najprawdopodobniej zaleci zbadanie stężenia retinolu w surowicy, a także zaleci określić poziom białka RBP, którego głównym zadaniem jest transport witaminy A we krwi. Dodatkowo lekarz może zalecić zbadanie poziomu cynku i żelaza. Oczywiście podczas diagnostyki zaleca się wykonanie podstawowej morfologii. Pomocne okazują się także badania określające wydajność wątroby.

Profilaktyka niedoboru witaminy A

Skutecznym sposobem umożliwiającym uniknięcie wystąpienia niedoboru witaminy A w organizmie  jest uwzględnianie w codziennej diecie produktów stanowiących jej źródło. Zdrowa, zbilansowana dieta to gwarancja dostarczania do organizmu wszystkich niezbędnych witamin i minerałów potrzebnych organizmowi do jego prawidłowego funkcjonowania. Jeśli więc zadbamy o to co jemy i jak jemy nie musimy w szczególny sposób suplementowa tej witaminy. Obserwujmy więc swój organizm i reagujmy, gdy zauważymy jakiekolwiek niepokojące nas objawy. Nie przekraczajmy zalecanej dawki spożycia tej witaminy i reagujmy, gdy zachodzi taka potrzeba. Pomoże nam to zatroszczyć się w odpowiedni sposób o nasz organizm. Pozwoli także uniknąć występowania negatywnych skutków będących przyczyną występowania niedoboru bądź nadmiaru witaminy A w organizmie. Zwłaszcza, że konsekwencje utrzymania witaminy A na niewłaściwym poziomie mogą być niewiarygodnie groźne dla naszego organizmu.

Nadmiar witaminy A 7,8

Zarówno niedobór, jak i nadmiar witaminy A w organizmie wywiera na niego negatywne skutki. W sytuacji, gdy poziom witaminy A w naszym organizmie zostanie w znacznym stopniu przekroczona, jej działanie na nasz organizm wykaże silnie toksyczne właściwości.

W sytuacji, gdy jej poziom w organizmie przekroczy normę, pierwszym zauważonym przez nas objawem będzie zmiana koloru skóry. Zmieni się ona na lekko żółty lub nawet pomarańczowy. Dodatkowo może dojść do powiększenia wątroby i śledziony. Warto przypomnieć, że wątroba odpowiedzialna jest za magazynowanie witaminy A. W sytuacji, gdy jest jej w organizmie zbyt dużo, musi ją także metabolizować.

• ociężałość,
• osłabienie mięśni,
• odwapnienie kości, co w konsekwencji prowadzi do  hiperkalcemii,
• występowanie owrzodzeń na skórze,
• utratę włosów,
• występowanie krwotoków,
• występowanie zaburzeń pracy serca, nerek i ośrodkowego układu nerwowego.

Niedobór lub nadmiar Witaminy A – co robić?

W przypadku stwierdzenia niedoboru lub nadmiaru witaminy A pierwszym podstawowym krokiem, który należy podjąć, jest dokładna analiza spożywanych przez nas produktów. W główniej mierze odpowiednio zbilansowana dieta gwarantuje odpowiedni podaż tej witaminy do naszego organizmu. Dlatego zdiagnozowany niedobór lub nadmiar witaminy A w naszym organizmie leczy się przede wszystkim poprzez odpowiednio dobraną dietę. W związku z tym w razie występowania jakichkolwiek nieprawidłowości musimy w odpowiedni sposób ją zmodyfikować. Co to oznacza w praktyce? W przypadku występowania w naszym organizmie nadmiaru witaminy A musimy ograniczyć, a w razie potrzeby całkowicie zrezygnować ze spożywania produktów, które ją zawierają.

W przypadku występowania jej niedoboru analogicznie należy zwiększyć ilość spożywanych produktów, które stanowią bogate źródło tejże witaminy.

W przypadku, gdy w naszym organizmie występuje zwiększony zapotrzebowanie na witaminę A, może zdarzyć się tak, że mimo stosowania zdrowej i zbilansowanej diety może wystąpić jej niedobór. Warto wtedy rozpocząć jej odpowiednią suplementację.

Nigdy nie robimy tego jednak na własną rękę. Najbezpieczniej w tym celu rozpocząć współprace z lekarzem, który w razie potrzeby zleci odpowiednie środki. Warto również udać się na konsultacje do dietetyka. Pomoże on na bowiem ułożyć odpowiedni jadłospis. Odpowiadający na zapotrzebowanie naszego organizmu.

Witamina A w ciąży 7

Skutki nadmiaru witaminy A w organizmie kobiety w ciąży są szczególnie niebezpieczne dla płodu. Powikłania powstałe z powodu występowania zbyt dużej ilości witaminy A w głównej mierze związane są z występowaniem wad wrodzonych u dziecka. Z tego powodu suplementacja witaminy A w trakcie trwania ciąży jest zabroniona. Oczywiście jeśli nie występują ku temu odpowiednie wskazania określone przez lekarza prowadzącego ciąże. Kobietom w ciąży zaleca się także ograniczenie spożywania produktów w których składzie znajduje się retinol np. wątróbkę.  Zaleca się, aby kobiety w ciąży witaminę A dostarczały do organizmu poprzez spożywanie warzyw i owoców, które zawierają beta-karoten. Beta-karoten dostarczony do organizmu wraz z pożywieniem przekształcany jest w wątrobie do postaci witaminy A. Dodatkowo organizm sam określi jaka ilość witaminy A potrzebuje organizmu, a później odpowiednia ilość beta-karotenu zostanie przez niego przekształcona. W związku z tym spożywanie beta-karotenu jest bezpieczne dla kobiet w ciąży. A taki sposób dostarczania witaminy A do organizmu kobiety powszechnie uznawany jest za poprawny i zasadny.

Zastosowanie witaminy A w przemyśle farmaceutycznym, a także kosmetologicznym. ⁹

W aptekach dostępnych jest wiele produktów, które w swym składzie zawierają witaminę W aptekach dostępnych jest wiele produktów, które w swym składzie zawierają witaminę A. W celu zwalczenia jej niedoboru warto sięgnąć po najprostsze rozwiązanie i zastosować suplement w postaci tabletek. Suplementacja witaminy A wykazuje skuteczne działanie profilaktyczne różnego rodzaju chorób skóry. Stosowana jest także podczas ich występowania. Maść lub krem, w których składzie znajdziemy retinol, skutecznie pomogą w walce z wypryskami, oparzeniami słonecznymi, odmrożeniem. Pomogą nam także pozbyć się zrogowaciałego naskórka. Doskonale sprawdzi się także jako produkt łagodzący stany zapalne.

Preparaty te przyspieszają także gojenie się ran. Wykazują działanie regenerujące na suchą i łuszczącą się skórę. Maść z witaminą A sprawdzi się również doskonale w roli bariery ochronnej. Używajmy więc jej w celu ochrony skóry przed działaniem czynników zewnętrznych np. mróz, wiatr czy też promienie UV.

Przeprowadzone badania naukowe dowodzą, że witamina A wykazuje właściwości profilaktyczne. W szczególności zapobiega występowaniu nowotworom skóry.

Przeprowadzone badania naukowe udowodniły, także że retinol wykazuje właściwości przeciwzmarszczkowe. A beta-karoten chroni za to naszą skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UVA. W związku z tym, witamina A na szeroką skalę znalazła zastosowanie w produkcji kosmetyków pielęgnacyjnych. Na półkach sklepowych w drogerii bądź też w aptece z łatwością znajdziemy produkty, w których składzie odnajdziemy retinol, bądź też beta-karoten. Najczęściej pod postacią kremów przeciwzmarszczkowych, serum czy balsamów do ciała.

Czy wiesz, że…

Skutki niedoboru witaminy A zostały odkryte już przez starożytne cywilizacje. W starożytności nie była znana jeszcze jej nazwa. Swoją nazwę otrzymała dopiero w latach 20. XX wieku. Nie było również znane to, że to właśnie ona, a raczej jej niedobór odpowiedzialny jest za występowanie u starożytnych Egipcjan, Greków, a także Rzymian schorzenia znanego pod nazwą „kurza ślepota” lub „ślepota zmierzchowa”. Schorzenie to w starożytności było leczone poprzez zastosowanie odpowiedniej diety. Chorym podawano do zjedzenia wątrobę. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku udało się ustalić, że występuje pewien związek pomiędzy nieprawidłowym odżywianiem a rozwojem kurzej ślepoty. Odkrycie witaminy A datuje się na 1913 rok. Dokonali tego amerykańscy badacze: Elmer McCollum i Marguerit Davis. Naukowcy wyodrębnili jej występowanie w tranie. Początkowo określenie jej właściwości okazało się jednak nieco kłopotliwe. Występowała bowiem w tranie wraz z witaminą D. Finalnie naukowcom udało się osiągnąć sukces. Co doprowadziło do poznania prozdrowotnych właściwości zarówno witaminy A, jak i witaminy D. Ciekawostką może okazać się również fakt, że witamina A nie lubi ciepła. Nie jest odporna na działanie wysokich temperatur. Warto mieć to na uwadze. Jej wartość w produktach poddanych obróbce termicznej diametralnie maleje. Co więcej, ulega ona zniszczeniu pod wpływem promieni świetlnych. Nie warto więc warzyw, w których składzie znajdziemy witaminę A przechowywać na słonecznym parapecie.

Częste występowanie niedoboru witaminy A zaobserwowano w krajach, gdzie głównym składnikiem diety jest ryż. Chcąc w pewnym stopniu ograniczyć występowanie tego zjawiska w państwach tych zaczęto hodować „złoty ryż”. Ryż ten został stworzony przy pomocy metod inżynierii genetycznej. Zostały umieszczone w nim geny kukurydzy. Dzięki temu ryż ten stał się doskonałym źródłem prowitaminy A.

W wątrobie zwierząt polarnych ilość witaminy A jest tak duża, że staje się ona toksyczna dla ludzi. Objawy ostrego zatrucia retinolem zauważamy przy jednorazowym spożyciu  między 0,6–1,5 g. Tyle retinolu dostarczymy do organizmu spożywając między 100-300 gramów wątroby niedźwiedzia polarnego.  W styczniu 1913 roku doszło do pierwszego zgonu, za którego przyczynę uznaje się hiperwitaminozę A.  Wydarzyło się to podczas wyprawy szwajcarskiego naukowca na Antarktydę. Doszło do tego ponieważ podczas wyprawy skończyły się im zapasy jedzenia. Członkowie wyprawy byli więc zmuszeni  spożyć mięso psów, które były częścią zaprzęgu.
Wszystko o witaminie A

Przypisy:

1. Tablice biologiczne. Witold Mizerski (red.). Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2004, s. 30–31. ISBN 83-7350-059-6.
2. Biologia. Czesław Jura, Jacek Godula (redaktorzy). Wyd. VII (przekład). Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 889. ISBN 978-83-7073-412-1.
3.  Biologia. Vademecum maturalne 2011. Monika Balcerowicz (red.). Gdynia: Operon, 2010, s. 219–211. ISBN 978-83-7680-166-7.
4. Encyklopedia Biologia. Agnieszka Nawrot (red.). Kraków: Wydawnictwo GREG, s. 600. ISBN 978-83-7327-756-4.
5. Błoch K., Dylewski J.B.: 2010. Wpływ długotrwałego stosowania preparatów zawierających witaminę A na niektóre właściwości skóry. Homines Hominibus, 6, 43-54.
6. Mirosław Jarosz (red.), Normy żywienia populacji polskiej – nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, 2012, ISBN 978-83-86060-83-2.
7. Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 742. ISBN 83-89581-93-0.
8. Franciszek Kokot: Choroby wewnętrzne. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 655. ISBN 83-200-1551-0.
9.  Bojarowicz H., Płowiec A.: 2010. Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Problemy Higieny i Epidemiologii, 91 (3), 352-356.
10. Pawlaczyk M., Korzeniowska K.: 2013. Witamina A w kosmetologii i lecznictwie dermatologicznym. Farmacja Współczesna, 6, 57-61.
11. Staniaszek K., Goździcka-Józefiak A.: 2008. Wpływ β-karotenu, retinoidów i receptorów retinoidowych na poliferację i transformację nowotworową komórek. Biotechnologia, 3 (82), 28-45.

Poprzedni

Efekt termiczny pożywienia - czy to mit czy fakt?

Następny

Witamina B2 – ryboflawina – niezbędny składnik odżywczy

Tabela Zdrowia

Pasjonat sportowego i zdrowego trybu życia. Zajmuję się: Wszechobejmującym uświadomieniem.